ဧရာ၀တီသည္ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း ၄၅ သန္းေက်ာ္ကပင္ ရွိေနခဲ့သည္ဟု ျမန္မာ့စြယ္စံုက်မ္း အတြဲ ၁၅ တြင္ ေရးသားထား ပါသည္။ မိခင္ဧရာ၀တီသည္ ကခ်င္ျပည္နယ္ ပူတာအိုၿမိဳ႕ေျမာက္ဖက္ 'ထိလာ
ေရခဲေတာင္'၊ 'လန္ေဂြေရခဲေတာင္' မ်ားတြင္ ေခ်ာင္းဖ်ားခံ၍ ေမခ၊ မလိခ ျမစ္ႏွစ္သြယ္ကို ျဖစ္ေပၚ စခဲ့သည္။
မလိခ ဆိုေသာစကားမွာ ကခ်င္စကား Mali Hka မွ ဆင္းသက္လာျခင္း ျဖစ္သည္။ ကခ်င္ဘုိးဘြား ေလးဦး စတင္ျဖတ္သန္းခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ဟု ဆိုသည္။ ကခ်င္ဘာသာတြင္ မလီ (mali) မွာ ၄ ျဖစ္၍ မင္ manga မွာ ၅ ျဖစ္သည္။ ေပေပါင္း ၁၅၅၀၀ ေက်ာ္ျမင့္ေသာ ႏွင္းဖံုးေတာင္တန္းႀကီးမ်ားမွ စတင္ခဲ့ေသာ ဧရာ၀တီသည္
မလိခ ဆိုေသာစကားမွာ ကခ်င္စကား Mali Hka မွ ဆင္းသက္လာျခင္း ျဖစ္သည္။ ကခ်င္ဘုိးဘြား ေလးဦး စတင္ျဖတ္သန္းခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ဟု ဆိုသည္။ ကခ်င္ဘာသာတြင္ မလီ (mali) မွာ ၄ ျဖစ္၍ မင္ manga မွာ ၅ ျဖစ္သည္။ ေပေပါင္း ၁၅၅၀၀ ေက်ာ္ျမင့္ေသာ ႏွင္းဖံုးေတာင္တန္းႀကီးမ်ားမွ စတင္ခဲ့ေသာ ဧရာ၀တီသည္
ျပည္ေထာင္စုဖြားတိုင္းရင္းသားအားလံုး၏ မိခင္ ေက်းဇူးရွင္ပင္ ျဖစ္သည္။ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး၊သယံဇာတ
တူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္းအားလံုးကို မိခင္ဧရာ၀တီက ပံ့ပိုးကူညီလ်က္ ရိွသည္။'ဧရာ'ဟူေသာ အေရးအသားကို
ရွာေဖြေသာအခါ အင္း၀ ေရႊနန္းေၾကာ့ရွင္လက္ထက္ ခရစ္ႏွစ္ ၁၄၈၅-ခုႏွစ္ထိုး စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕ ရတနာ ေစတီ က်ာက္စာတြင္ အေစာဆုံး ေတြ႕ရ၏။ ထို႔ထက္ေစာ၍ ဧရာဟူေသာ အေရးအသားကို ရွာမေတြ႕ခဲ့ပါ။
ဧရာ၀တီ၏ အဓိပၸာယ္
နန္ေခ်ာင္ရွမ္းတို႔က 'လူေပ' ၊ ေမာရွမ္းတို႔က 'နမ့္က်ဳိ'ဟု အျမတ္တႏိုး ေခၚခဲ့ၾကသည္။ နမ့္က်ဳိဆိုသည္မွာ (နမ့္ = ေရ + က်ဳိ = ေက်ာက္မ်က္ရတနာ) ဟူ၍ အဓိပၸာယ္ရသည္။
သို႔အတြက္ ဧရာ၀တီဆိုသည္မွာ 'ေက်ာက္မ်က္ရတနာမ်ား ထြက္ေသာ ေနရာ' ဟု ဆိုလိုသည္။ တ႐ုတ္တို႔ကမူ ဤျမစ္ႀကီးကို 'လိေရႊ' ဟုေခၚသည္။ ေရႊမႈန္မ်ားျဖင့္ လင္းလက္ေနေသာ ေရႊသဲျမစ္ဟု ဆိုလိုသည္။ တ႐ုတ္တို႔က သူတို႔၏ ယန္စီျမစ္ႀကီးကိုလည္း လိေရႊဟုပင္ ေခၚၾကသည္။
သို႔အတြက္ ဧရာ၀တီဆိုသည္မွာ 'ေက်ာက္မ်က္ရတနာမ်ား ထြက္ေသာ ေနရာ' ဟု ဆိုလိုသည္။ တ႐ုတ္တို႔ကမူ ဤျမစ္ႀကီးကို 'လိေရႊ' ဟုေခၚသည္။ ေရႊမႈန္မ်ားျဖင့္ လင္းလက္ေနေသာ ေရႊသဲျမစ္ဟု ဆိုလိုသည္။ တ႐ုတ္တို႔က သူတို႔၏ ယန္စီျမစ္ႀကီးကိုလည္း လိေရႊဟုပင္ ေခၚၾကသည္။
အခ်ဳိ႕က ဧရာ၀တီဟူသည္ ဟင္ဒီစကား ဣရ၀တီမွ ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း၊ အဓိပၸာယ္မွာ 'ဆင္ျမစ္ႀကီး' ဟု ေခၚေၾကာင္း၊ စားေသာက္ဖြယ္ရာ ရတနာမ်ဳိးစံုကို ရေစႏိုင္သျဖင့္ ဆင္ျမစ္ေခၚေၾကာင္း
ေရးသားေျပာဆိုၾကေလသည္။ ထို႔ျပင္ သသၤက႐ိုက္ဘာသာတြင္ ရွိေသာ (ပ႐ုမတီ)မွာ အားသစ္ျဖည့္သူဟု ဆိုရာ 'ဤဧရာ၀တီမွာ အားမာန္တက္ေစသည့္ျမစ္' ဟုလည္း ဆိုႏိုင္ေပသည္။အားလုံးကို ခ်ဳပ္၍ဆိုရပါလွ်င္ ဧရာ၀တီသည္ ေရႊသဲျမစ္၊ ရတနာျမစ္၊ လွပေသာျမစ္၊ ဆင္ျမစ္၊အားသစ္ျဖစ္လာေသာ ျမစ္ဟု ဆိုႏိုင္ေပရာ သိဂၤါနဒီ ျမန္ျပည္ေျမာက္ဖ်ားမွ ဘဂၤလားပင္လယ္သို႔တိုင္ မိုင္ေပါင္း ၁၃၅၀ ေက်ာ္စီးဆင္းသြားေသာ မိခင္ႀကီး တစ္ပါးသာ ျဖစ္ေပေတာ့သည္။
ျမစ္က်ဥ္းေလးခု ျဖစ္တည္မႈ
မိခင္ဧရာ၀တီကို အပိုင္းသံုးပိုင္းခြဲ၍ ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။ အထက္ပိုင္းဧရာ၀တီ၊ အလယ္ပုိင္း ဧရာ၀တီႏွင့္ ေအာက္ပိုင္းဧရာ၀တီ (ျမစ္၀ကြၽန္းေပၚေဒသ) ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ အထက္ပိုင္းဧရာ၀တီကို တန္ဖဲဇြပ္ (Tang hpe' zup)ဟု ေခၚသည္။ Zup ဇြပ္မွာ ကခ်င္စကားျဖစ္သည္။ (ဆံုျခင္း၊ ေတြ႕ဆုံျခင္း) ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ ေမခႏွင့္မလိခတို႔ဆံုရာ ျဖစ္၍ တန္ဖဲဟု ေခၚၾကသည္။ တန္ဖဲမွ ေတာင္ဖက္သို႔ ၂၆ မိုင္ ဆင္းသြားလွ်င္ ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕၊ အေရွ႕ဖက္ကမ္းတြင္ ၀ိုင္းေမာ္ၿမိဳ႕မ်ားကို ေတြ႕ရမည္။ 'ဗန္းေမာ္ထက္ေအာက္၊ ေရႊမန္းေျမာက္၊ မွတ္ေလာက္ျပည္အထက္'ဟု ဧရာ၀တီျမစ္ရွိ ျမစ္က်ဥ္းေလးခုအေၾကာင္း အတိုခ်ဳပ္လကၤာျဖင့္ မွတ္သားႏိုင္သည္။
ပထမျမစ္က်ဥ္းသည္ ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕ အထက္ဖက္တြင္ ရွိသည္။ ဗန္းေမာ္မေရာက္မီ ဆင္ဘိုရြာ အနီး ျမစ္သာႏွင့္သံုးမိုင္အကြာ၌ ထိုျမစ္က်ဥ္း ရွိသည္။ ျမစ္ေနရာမွာ က်ဥ္းလြန္းလွ၍ သေဘၤာႀကီးမ်ား ခုတ္ေမာင္းသြား လာရန္အခက္အခဲရွိသည္။ ျမစ္မင္းဧရာ၏ ေဘးတစ္ဖက္တစ္ခ်က္တြင္ေက်ာက္ကမ္း ပါးႀကီးမ်ားကို မတ္ေစာက္စြာ ေတြ႕ရသည္။အေရွ႕ဖက္ႏွင့္အေနာက္ဖက္ကမ္းပါးႏွ စ္ခုမွာ ေပသံုးေလး ရာေက်ာ္သာေ၀းသည္။ ကိုက္ျဖင့္တြက္လွ်င္ ၁၀၀၊ ၁၅၀ သာ ရွိသည္။ သေဘၤာမ်ားကို ထိုျမစ္ေၾကာင္း၏ အလယ္ေခါင္မွ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ေမာင္းတက္ၾကရသည္။ဒုတိယျမစ္က်ဥ္းသည္ ဗန္းေမာ္ႏွင့္
ျမစ္က်ဥ္းေလးခု ျဖစ္တည္မႈ
မိခင္ဧရာ၀တီကို အပိုင္းသံုးပိုင္းခြဲ၍ ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။ အထက္ပိုင္းဧရာ၀တီ၊ အလယ္ပုိင္း ဧရာ၀တီႏွင့္ ေအာက္ပိုင္းဧရာ၀တီ (ျမစ္၀ကြၽန္းေပၚေဒသ) ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ အထက္ပိုင္းဧရာ၀တီကို တန္ဖဲဇြပ္ (Tang hpe' zup)ဟု ေခၚသည္။ Zup ဇြပ္မွာ ကခ်င္စကားျဖစ္သည္။ (ဆံုျခင္း၊ ေတြ႕ဆုံျခင္း) ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ ေမခႏွင့္မလိခတို႔ဆံုရာ ျဖစ္၍ တန္ဖဲဟု ေခၚၾကသည္။ တန္ဖဲမွ ေတာင္ဖက္သို႔ ၂၆ မိုင္ ဆင္းသြားလွ်င္ ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕၊ အေရွ႕ဖက္ကမ္းတြင္ ၀ိုင္းေမာ္ၿမိဳ႕မ်ားကို ေတြ႕ရမည္။ 'ဗန္းေမာ္ထက္ေအာက္၊ ေရႊမန္းေျမာက္၊ မွတ္ေလာက္ျပည္အထက္'ဟု ဧရာ၀တီျမစ္ရွိ ျမစ္က်ဥ္းေလးခုအေၾကာင္း အတိုခ်ဳပ္လကၤာျဖင့္ မွတ္သားႏိုင္သည္။
ပထမျမစ္က်ဥ္းသည္ ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕ အထက္ဖက္တြင္ ရွိသည္။ ဗန္းေမာ္မေရာက္မီ ဆင္ဘိုရြာ အနီး ျမစ္သာႏွင့္သံုးမိုင္အကြာ၌ ထိုျမစ္က်ဥ္း ရွိသည္။ ျမစ္ေနရာမွာ က်ဥ္းလြန္းလွ၍ သေဘၤာႀကီးမ်ား ခုတ္ေမာင္းသြား လာရန္အခက္အခဲရွိသည္။ ျမစ္မင္းဧရာ၏ ေဘးတစ္ဖက္တစ္ခ်က္တြင္ေက်ာက္ကမ္း ပါးႀကီးမ်ားကို မတ္ေစာက္စြာ ေတြ႕ရသည္။အေရွ႕ဖက္ႏွင့္အေနာက္ဖက္ကမ္းပါးႏွ စ္ခုမွာ ေပသံုးေလး ရာေက်ာ္သာေ၀းသည္။ ကိုက္ျဖင့္တြက္လွ်င္ ၁၀၀၊ ၁၅၀ သာ ရွိသည္။ သေဘၤာမ်ားကို ထိုျမစ္ေၾကာင္း၏ အလယ္ေခါင္မွ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ေမာင္းတက္ၾကရသည္။ဒုတိယျမစ္က်ဥ္းသည္ ဗန္းေမာ္ႏွင့္
ေရႊကူအၾကားတြင္ ရွိသည္။ ေရႊကူအနီး စင္းခန္းရြာတစ္၀ိုက္၌ ထိုျမစ္က်ဥ္းကို ေတြ႕ႏုိင္သည္။ ဒုတိယျမစ္က်ဥ္းသည္ ျမစ္ျပင္နည္းနည္းက်ယ္သျဖင့္ ပထမျမစ္ က်ဥ္းေလာက္ ေၾကာက္စရာမရွိေပ။ ၀ဲယာ႐ႈခင္းမ်ားကလည္း ေကာင္းသည္။ ထိုျမစ္က်ဥ္းတြင္ နတ္မ်က္ႏွာေတာင္ႏွင့္ ဥေဒါင္းေတာင္မ်ား ရွိသည္။ ျမတ္စြာဘုရား ဥေဒါင္းမင္းျဖစ္စဥ္က စံေနခဲ့ဖူးသျဖင့္ ဥေဒါင္းေတာင္ဟု ေခၚေၾကာင္း ေျပာစမွတ္ရွိသည္။
တတိယျမစ္က်ဥ္း
ဒုတိယျမစ္က်ဥ္းကို ေက်ာ္မိလွ်င္ ဗန္းေမာ္ေအာက္ဖက္ ၃၅ မိုင္အကြာ ေရႊကူၿမိဳ႕သို႔ ေရာက္သည္။ သာသနာထြန္းကားေသာၿမိဳ႕ ျဖစ္၏။ ေရႊကူမွ ဆင္းသြားလွ်င္ ကသာေရာက္သည္။ ထိုမွ သပိတ္က်င္းသို႔ ေရာက္သည္။ သပိတ္က်င္းအထက္ဖက္ ၁၀ မိုင္အကြာ မလည္ရြာတစ္၀ိုက္တြင္ တတိယျမစ္က်ဥ္း ရွိသည္။ ထိုေနရာတြင္ ဧရာ၀တီျမစ္၏ အက်ယ္မွာ ကိုက္ ၅၀၀ သာသာ ရွိသျဖင့္ ပထမ၊ ဒုတိယျမစ္က်ဥ္းမ်ားေလာက္ စိုးရိမ္ဖြယ္ရာမရွိေပ။
စတုတၳျမစ္က်ဥ္း ေရႊမႏၲေလးမွ ေအာက္သို႔စုန္ဆင္းသြားလွ်င္ ခ်င္းတြင္းႏွင့္ဧရာ၀တီဆံုရာ ေရစႀကိဳ၊ ပခုကၠဴသို႔ ေရာက္သည္။ ျမစ္ဆံုေအာက္ဖက္တြင္ ေခ်ာက္၊ ေရနံေခ်ာင္း၊ မေကြးၿမိဳ႕မ်ား ရွိသည္။
ေခ်ာက္ေရနံေခ်ာင္းေျမလႊာမွာ ေက်ာက္စရစ္သဲေျမ၊ ေျမကမူမ်ား ျဖစ္သည္။ မေကြး၊ မင္းဘူးေက်ာ္
လွ်င္ ျပည္ၿမိဳ႕ႏွင့္ နီးသြားသည္။ အေနာက္ဖက္ကရခိုင္႐ိုးမ၊ အေရွ႕ဖက္က ပဲခူး႐ိုးမ ညႇပ္လ်က္ရွိရာ ထိုေနရာတြင္ စတုတၳျမစ္က်ဥ္း ျဖစ္ေနေလသည္။
အက်ယ္သိလိုသူမ်ား ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း အတြဲ ၁၅ တြင္ ၀င္ေရာက္ဖတ္႐ႈႏိုင္ပါသည္။
တတိယျမစ္က်ဥ္း
ဒုတိယျမစ္က်ဥ္းကို ေက်ာ္မိလွ်င္ ဗန္းေမာ္ေအာက္ဖက္ ၃၅ မိုင္အကြာ ေရႊကူၿမိဳ႕သို႔ ေရာက္သည္။ သာသနာထြန္းကားေသာၿမိဳ႕ ျဖစ္၏။ ေရႊကူမွ ဆင္းသြားလွ်င္ ကသာေရာက္သည္။ ထိုမွ သပိတ္က်င္းသို႔ ေရာက္သည္။ သပိတ္က်င္းအထက္ဖက္ ၁၀ မိုင္အကြာ မလည္ရြာတစ္၀ိုက္တြင္ တတိယျမစ္က်ဥ္း ရွိသည္။ ထိုေနရာတြင္ ဧရာ၀တီျမစ္၏ အက်ယ္မွာ ကိုက္ ၅၀၀ သာသာ ရွိသျဖင့္ ပထမ၊ ဒုတိယျမစ္က်ဥ္းမ်ားေလာက္ စိုးရိမ္ဖြယ္ရာမရွိေပ။
စတုတၳျမစ္က်ဥ္း ေရႊမႏၲေလးမွ ေအာက္သို႔စုန္ဆင္းသြားလွ်င္ ခ်င္းတြင္းႏွင့္ဧရာ၀တီဆံုရာ ေရစႀကိဳ၊ ပခုကၠဴသို႔ ေရာက္သည္။ ျမစ္ဆံုေအာက္ဖက္တြင္ ေခ်ာက္၊ ေရနံေခ်ာင္း၊ မေကြးၿမိဳ႕မ်ား ရွိသည္။
ေခ်ာက္ေရနံေခ်ာင္းေျမလႊာမွာ ေက်ာက္စရစ္သဲေျမ၊ ေျမကမူမ်ား ျဖစ္သည္။ မေကြး၊ မင္းဘူးေက်ာ္
လွ်င္ ျပည္ၿမိဳ႕ႏွင့္ နီးသြားသည္။ အေနာက္ဖက္ကရခိုင္႐ိုးမ၊ အေရွ႕ဖက္က ပဲခူး႐ိုးမ ညႇပ္လ်က္ရွိရာ ထိုေနရာတြင္ စတုတၳျမစ္က်ဥ္း ျဖစ္ေနေလသည္။
အက်ယ္သိလိုသူမ်ား ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း အတြဲ ၁၅ တြင္ ၀င္ေရာက္ဖတ္႐ႈႏိုင္ပါသည္။
